THOMAS HOBBES

 

Evet arkadaşlar.. Geldik Hobbes’e.. Thomas Hobbes.. Büyük siyaset ve de devlet filozofu..

Şimdi, Thomas Hobbes 1588 yılında İngiltere’de dünyaya geliyor, 1679 yılında yine İngiltere’de hayatını kaybediyor..

Hobbes’in yaşadığı dönemde İngiltere’nin en önemli olayı İngiliz iç savaşıdır arkadaşlar… 1642-1649 yılları arasında, parlamento yanlılarıyla kralcılar arasında çıkan bu savaşta 200 binden fazla insan hayatını kaybetti…

Savaşın sonunda parlamento yanlıları galip geldi ve Kral I.Charles idam edildi.

İşte bu kralın idamı Batı Avrupa tarihinde bi dönüm noktasıdır. Çünkü Katolik dünyasında devletin Tanrı tarafından kurulduğuna, devletin başındaki kişinin de Tanrı tarafından özel olarak atandığına dair bir inanış vardı. Kralın söyledikleri bir nevi Tanrı buyruğuydu yani. Aynı zamanda kralı üzmek Tanrı’yı üzmek, kralın rızasını almak da Tanrı’nın rızasını almaktı. İnanış bu yöndeydi…

Yani bir kralın tahtından indirilmesi, hatta idam edilmesi.. Bunları bırakın yapmayı insanın aklından geçirmesi dahi çok büyük bi günahtı. Tanrı’nın gazabını çekerdi..

Ama noldu? 1649 yılında kral idam edildi, ve hiç de öyle söyledikleri gibi yukardan üzerimize taş yağmadı. Başımıza büyük büyük felaketler gelmedi. Demek ki hiç de öyle dedikleri gibi değilmiş. Tabiki bu olay bütün Avrupa’da yayıldı ve yıllar sonra gerçekleşecek olan, insanlık tarihinin en önemli olaylarından birisi olan Fransız İhtilali’nin temelini attı.

Dediğimiz gibi savaşın sonunda parlamento yanlıları galip geldi, Kral Charles idam edildi. İngiltere’de Cumhuriyet kuruldu. Ancak 1660 yılında idam edilen I.Charles’in oğlu II. Charles, 11 senedir yaşadığı sürgünden geri çağırıldı ve  kral oldu. Böylece İngiltere’de yeniden monarşi başladı.

Bu olaya, yani monarşinin yeniden başlaması olayına İngiltere tarihinde “restorasyon” adı verilir..

İngiltere’de II. Charles’ten sonra, uğursuz geldiği düşünülerek, kraliyet ailesindeki çocuklara Charles ismi fazla verilmedi. Bi daha da Charles isminde bi kral tahta çıkmadı. Ta ki bi kaç sene öncesine kadar. Şu hepimizin bildiği meşhur Prens Charles, yani Diana’nın kocası, III. Charles olarak tahta çıktı. 2023 yılında. Daha da ilginci, Prens Charles’in tahta oturma töreninde giydiği taç, 1661 yılında II. Charles’in giydiği tacın aynısıdır..

Her neyse.. 17. Yüzyılda İngiltere’de bu iç savaşın yanında mezhep savaşları da sürekli olarak devam ediyordu. Katolikler ve Protestanlar birbirlerini boğazlıyorlardı. Kral II. Charles döneminde de bu savaşlar durmadı ve devam etti…

Ha şimdi, bunları niye anlattım? Hobbes’in felsefesini daha iyi anlamanız için.. Yani Hobbes’in hemen bütün hayatı bu şekilde iç savaş, anarşi, kaos, yağma, katliamlar arasında geçti.. Ve haliyle bütün bunlar da onun felsefesinin temelini oluşturdu..

Şimdi bu girişten sonra, Hobbes’in felsefesini incelemeye başlayabiliriz..

Hobbes’in temel felsefesi şu: Tek gerçek vardır o da madde ve de maddenin hareketi..

Bunun dışındaki hiçbir şey gerçek değildir. Sadece zihnimizin yorumudur..

Mesela şu elma bi gerçektir. Ama elmanın kırmızı olması bizim zihnimizin yorumudur. Işık hareket eder. Elmaya çarpar. Elma ışığı belli bir dalga boyunda gözümüze yansıtır. Gözümüz o ışığı alır, beynimize gönderir. Beynimiz de onu kırmızı olarak yorumlar... Halbuki elma kırmızı falan değil.

Aynısı elmanın tadı için de geçerli. Yumuşaklığı sertliği için de geçerli. Sıcaklığı soğukluğu için de geçerli.

Bak mesela, para bizim için değerli değil mi? Ama aslında bakarsan bi kağıt. Yani senin şu defter yaprağından hiçbir farkı yok. Ama birileri onu alım satımın gereci yapınca zihnimiz onu otomatikmen değerli bir varlık olarak yorumluyor... Aynısı altın için de geçerli. Ya da mesela petrol..

Ha şimdi. Durum böyle olunca, iyi kötü diye bi şeyden bahsedebilir miyiz? Bizim herhangi bir davranışı iyi ya da kötü olarak yorumlamamız tamamen bizim zihnimizin yorumundan ibaret. Yani böyle evrensel bir iyi, ya da evrensel bir kötü yok. Bizim yetiştiğimiz toplum, aldığımız eğitim vesaire sonucunda zihnimiz iyi ve kötüyü belirleyecek şekilde şekillenmiş. Ama benim iyi dediğime öteki gayet de rahatlıkla kötü diyebilir.

Mesela adam öldürmek kötüdür. Ama savaşta öldürürsen kahramansın. Ne kadar çok düşman askeri öldürürsen o kadar kahramansın..

Ya da mesela modern seküler bi ailedeysen, kızınızın mini etek giymesine karışmazsınız. Ama aynısı bi Anadolu köyünde cinayet sebebi bile olabilir. Bak gördün mü? Herhangi bir davranışın iyi ya da kötü olması tamamen bizim zihnimizin yorumundan ibaret. Aslında o davranış ne iyidir ne de kötüdür... Nötrdür yani.. 

Ha şimdi.. Böyle olunca noluyo? Akla gelen ilk soru şu: İyi ve kötü diye bi şey yoksa, evrensel ahlak diye de bi şey yoksa, insan davranışları neye göre belirleniyor? Öyle değil mi? Mesela ben, fırsatım olsa da, cezalandırılmayacağımı bilsem dahi, hırsızlık yapmıyorum. Ya da kimseyi öldürmüyorum. O zaman beni bunları yapmaktan alıkoyan ne?

İşte Hobbes burda tam de felsefesinin can alıcı noktasını ortaya koyar: İnsan davranışlarını şekillendiren, onun arzuları ve de korkularıdır. Bu kadar basit. Arzuladığı şeyi elde etmeye çalışır, korktuğu şeyden de kaçar...

Bu yüzden de der, insan doğal durumunda, yani hiçbir devletin, yasanın, dinin, ahlak kuralının olmadığı bir durumda, ne pahasına olursa olsun, arzuladığı şeyi elde etmeye çalışır, korktuğu şeyden de kaçar..

İyi ve kötü diye bi şey olmadığı için, hırsızlık da yapar, gasp da yapar, insan da öldürür, tecavüz de eder.. Çünkü aslolan onun arzuladığı şeyi elde etmesidir...

Hobbes buna doğa durumu der. İnsanın vahşi hali yani...

E bu durumda nolur? Sürekli olarak anarşi olur, kaos olur. Ben mesela komşumu öldürürüm, onun evini elinden alırım ve onun yerine geçer otururum. Ama üç gün sonra benden daha güçlü biri gelir, o da benim elimden alır, hatta gerekirse beni öldürür. Sonra yine daha güçlü biri çıkar, o da aynısını ona yapar...

Yani bu işin sonu gelir mi? İnsanlar bu şekilde birbirlerini öldüre öldüre bi de bakmışsın ki insan nesli bitmiş, yeryüzünde insan diye bir şey kalmamış..

Hah işte... Hobbes’in ana sorusu buydu.. Devlet dediğimiz aygıt, organ ya da varlık.. Nasıl kuruldu?

İşte insanların ilk döneminde ortada henüz bir devlet yoktu ve de insanlar bu bahsettiğimiz doğa durumundaydı.. Herkes herkesle savaş halindeydi.. Meşhur insan insanın kurdudur sözü Hobbes’e ait. E böyle bi durumda huzur kalır mı insanda? Düşün yani her an öldürülme korkusu içindesin. Sade sen değil ailen de çocukların da aynı tehlikeye maruz.

İşte yukarda dedik ya. İnsanın davranışlarını belirleyen faktörler arzuları ve korkuları. İşte devletin kurulmasının temelinde insanın en güçlü korkusu olan ölüm korkusu yatmakta. Yani insanlar hayatta kalabilmek için devleti kurdu. Yaşama içgüdüsüyle..

İnsanlar bu durumdan kurtulabilmek ve bir güven ortamına kavuşabilmek için biraraya geldiler ve dediler ki, gelin, içimizden bir tane egemen seçelim, ve ona sınırsız yetki verelim. Onun her dediğini kabul edelim. Aramızdaki kuralları belirlesin. Ve kural kanun içinde, düzenli bir şekilde yaşayalım.

İşte Hobbes bu olaya “Toplum Sözleşmesi” der...

İşte Hobbes’e göre devlet bu şekilde ortaya çıktı.

Ve de gerçekten Hobbes’in bu toplum sözleşmesi dediği olay, tarihi bir dönüm noktasıdır. Bir kırılma noktasıdır..

Niye peki?

Şimdi Platon ve Aristo devletin doğal bir oluşum olduğunu söylemişti. Ne demek bu? Bir yerde insan topluluğu varsa, orda otomatikmen, kendi kendine, yani doğal bir şekilde bir devlet oluşur. Yani insanların bunun için herhangi bir çaba göstermesine, herhangi bir girişimde bulunmasına gerek yok. Lider birileri, ya da güçlü birileri çıkar ve orda bir yönetim kurar.

Daha sonra Ortaçağ’da bu inanış devletin kutsallığına evrildi. Yani devleti insanlar kurmaz, ama Tanrı kurar. Başına da bir kral atar. Bu yüzden devlet de, devletin başındaki kişi de kutsaldır.

Ha işte Thomas Hobbes bu inanışı yıktı. Hayır devlet Tanrı devlet tarafından değil, insanlar tarafından kurulmuştur. Başındaki kişiyi de Tanrı değil, insanlar seçmiştir..

Anladın mı şimdi nasıl bir devrim? Bu düşünce nelere yol açtı peki? Her şeyden önce Rousseau’yu etkiledi. Rousseau da aynı şekilde toplum sözleşmesi denen olayı savundu ve bu da Fransız İhtilalinin entelektüel alt yapısını oluşturdu.

Bak mesela, devlet bizde hala kutsaldır. Ta eski Türklerden beri gelen bir gelenek. Yani diyoruz ya beş bin yıllık bir devlet geleneğimiz var. Mesela bizde devleti temsil eden bayrağa, milli marşa kesinlikle saygısızlık yapılamaz. Halk devlet için vardır. Gerekirse canını dahi bu uğurda verir.

Ama Avrupa’da Amerika’da devlet kutsal değildir. Bir hizmet aracıdır. Yani bizdekinin tersine, devlet halk için vardır. Adam ülke bayrağından kendine don yapıp giyer. Böyle bi şeyin Türkiye’de yapıldığını düşünsenize. Maazallah... Düşünmesi dahi korkunç..

Her neyse arkadaşlar.. Özetle Hobbes dedi ki, insanlar doğal durumunda vahşiydiler, birbirlerini boğazlıyorlardı. Bu durumdan kurtulmak için biraraya geldiler, bir egemen seçtiler ve bütün yetkileri ona devrettiler. Böylece de devlet ortaya çıktı.

Hobbes bu egemene Leviathan demiştir. İncil’de geçen mitolojik bir deniz canavarı.

Şimdi bu egemenin özellikleri nedir? Sonsuz yetkiye sahiptir. Onun yaptıkları eleştirilemez, itiraz edilemez, sorgulanamaz. Ona karşı gelinemez. O ne diyosa doğrudur. Onun iyi dediği iyidir, kötü dediği kötüdür. Zaten yukarda da gördük, Hobbes’e göre iyi kötü diye bi şey yok. Bu durumda iyinin ve kötünün ne olduğunu işte bu Leviathan belirler...

Hatta halkın inancını dahi bu Leviathan belirler. Biz şu dindeniz, ya da şu mezhepteniz der ve olay bitmiştir. Bütün halk o inancı kabul etmek zorundadır. Böyle bir milletin içinde farklı farklı dinler, farklı mezhepler olamaz. Olduğu zaman zaten rahat durmuyorlar ve birbirlerini boğazlıyorlar..

Bunun tek istinası vardı.. Leviathan seni öldürmeye kalktığı zaman ona karşı kendini savunabilirsin. Ya da seni öleceğin bir savaşa yollarsa bunu reddedebilirsin.

Bu toplumsal sözleşme dediğimiz olay, yani bütün insanların bir araya gelip de bi egemen seçmesi elbette ütopik bi olay. Yani bütün toplumun üzerinde ittifak ettiği bi yönetim tarihin hiçbir döneminde olmamış. Ama Hobbes’in bu felsefesi bi kaos sonrası iktidara gelen otoriter ve diktatör devlet başkanlarının meşrutiyetine zemin hazırlamış. Yani bu felsefeyle kendi iktidarlarını savunmuşlar. Bu mesela Hitler için de böyledir, Saddam için de böyledir.

Bizim tarihimizde bunun çok güzel bir örneği vardır. 12 Eylül. 1970li yıllar. Ülkede kaos ve anarşi hakim. Sağ sol çatışması tüm hızıyla sürüyor. Hergün 20-30 tane insan öldürülüyor. Hatta başbakanlık yapmış bi insan bile bi terör örgütü tarafından öldürülebiliyor. Bütün halk, hatta polis dahi sağ sol diye ikiye bölünmüş. Kimsenin canı emniyette değil. Her an birisi sağcı mısın solcu musun diye kafana silah dayayabilir... Ortada ise doğru dürüst bir devlet otoritesi yok.. Kimse kimseden hesap sormuyor.. Yani Hobbes’in bahsettiği bu doğa durumu hemen hemen gerçekleşmiş durumda..

Peki noldu? 12 Eylül. Asker yönetime el koydu. Kenan Evren bütün yetkiyi elinde topladı. Yani Hobbes’in bahsettiği Leviathan oldu. Ve de bütün olaylar bir anda bıçak gibi kesildi.

Şimdi herkes Kenan Evren’e kızıyor ama, 12 eylül 1980 sabahı bütün halk oh hayatımız kurtuldu diye derin bir nefes almıştı.

Daha sonra Kenan Evren’in yaptığı anayasa ise halktan yüzde 90 oy aldı. Yani o bahsedilen toplum sözleşmesi de gerçekleşti. Gerçi anayasanın aleyhinde propaganda yapmak yasaktı ama, sonuçta halk isteyerek ya da istemeyerek Kenan Evren’i devlet başkanı olarak kabul etti. Zaten ne diyodu Kenan Evren darbe konuşmasında? Kaybolan devlet otoritesini yeniden tesis etmek içün...

Bu arada o hayır diyen yüzde onluk kesimi de cesaretlerinden dolayı tebrik etmek lazım gerçekten de.

Her neyse arkadaşlar, özetlersek, insan doğal durumunda vahşidir. Birbirini boğazlar. Bu durumdan kurtulmak için bir araya gelip bir egemen seçerler, bütün yetkileri ona devrederler. Böylece devlet ortaya çıkar... Hobbes’in felsefesinin özeti bu.

Bunun dışında Hobbes sıkı bir materyalist ve deterministtir. Özgür irade diye bir şey yok der. Onun felsefesinin bu yönü de ilginç gerçekten. Onu da anlatmak isterdim ama, yazı uzadı ve de yerimiz dar. İsterseniz onu da kendiniz araştırın.. Hadi kalın sağlıcakla. Hepinizi seviyorum...